Салом, дўстлар! Бугун сиз билан Ўзбекистоннинг миллий таомлари хакида гаплашайлик. Билиб олгандай, бизнинг кишлойимизда овқат факат қорин тўлдириш учун эмас, балки булмишнинг ўзидир. Хар бир таомнинг ортида бир тарих, бир хикоя, бир севим бор. Келинг, шу маззали дунёга бирга саёхат қилайлик!
1. Ош: Миллий таомнинг жонли рамзи
Бирор гапни бошласак, аввал «ош»ни тилга олмай бўладими? Ўзбекистонда хар бир тўй, хар бир маросим, хатто кунунгиз кечки овқати хам ошсиз тасаввур этиб бўлмайди. Ош — бу факат таом эмас, балки бизнинг миллий горуримизнинг ифодаси. Унинг хар бир дона пиёзи, гўшти, сабзи ва аниқ танланган гуруч доналарида бир маданият яшайди.
Самарқанд оши, Тошкент оши, Фарғона оши… Хар бир вилоятнинг ўзига хос рецептаси бор. Масалан, Самарқанд ошида гўшт ва сабзилар алохида пиширилиб, сузиб қўйилади, Тошкент оши эса бир идишда қайнатилади. Кимдир «мен ошни яхши биламан» дейса, унинг ошига нонусҳа бўлиб кўринг — хар бир ошпазнинг маҳорати бир-биридан фарқ қилади!

2. Самса: Тандирдаги севим
Самса деганизда, иссиқ-иссиқ, хушбуй тандир самсаси кўз олдимизга келади. Унинг хамир пўсти ширин ва қовурок, ичи эса гўшт, пиёз ва зира билан тўлдирилган. Тандир ёнида турган ошпазнинг терларини артиб, самса пишириш жуда мехнат талаб этадиган иш. Лекин, бу мехнатнинг барчаси бир дона самсанинг тамига айланиб, хар кун исталган пайтда миллий таомни тинчлик билан татиб кўриш имконини беради.
Қизил чўлдаги кунларда, кечки пайтда ховлида ўтириб, иссиқ чой ва тандир самсаси билан вақт ўтказармиз. Бу — бизнинг оддий, лекин азиз лазатларимиздан биридир.
3. Манты: Қатор-қатор химоячилар
Манты — бу хамир ичига гўшт, пиёз ва зира аралашмаси солиниб, қавоқда буғланадиган лаззатли таом. Унинг шакли хар бир дугонаси бир-бирини химоя қилаётгандек, тизилиб келиши билан ажойиб. Мантынинг хар бир чугунчисидаги маза — ошпазнинг мехр-мухаббатининг ифодаси.
Болалигимда онам манты пиширар экан, мен хамир ёйишта ёрдам берардим. У вақтларда бу ишни жуда кўлмайдиган бўлсам хам, энди эса шу оддий лазатнинг қадрини яхши тушунаман. Мантыни катта пиёлада қаймоқ билан истеъмол қилишни ким яхши кўрмайди?
4. Лағмон: Шарқнинг «спагетти»
Лағмон — ўзбек ошиқаларининг азизларидан бири. Узун, ипдек ёйилган хамир, гўшт, сабзи ва қизил қалампир билан бирга қовурилиб, зўр таомга айланади. Лағмоннинг келиб чиқиши Уйғур халкига боглик бўлса-да, Ўзбекистонда у миллий таомлар қаторига кириб олган.
Менингча, лағмоннинг энг ажойиб жихати — унинг хар хил вариантларда тайёрланишидир. Кимдир қайнак шўрвада истеъмол қилса, кимдир қуруқ холда. Лекин, хар қандай шаклда бўлмасин, унинг мазаси бир марта татса, уни унутиб бўлмайди.
5. Норин: Аждодлар таомнинг серхаракатли версияси
Норин — асрлар давомида кўчманчи ва савохўрларнинг асосий овқати бўлган таом. Узун-узок йўлларда сақланиши осон бўлганлиги учун, нориннинг асосий компонентлари — қуруқ гўшт, қатиқ ва хамир ипларидир. Ҳозирги кунда норин кўпчиликда тўйларда ёки маросимларда тайёрланади.
Бир марта қиш кунлари, аёллар қаторида норин тайёрлашни кўрганман. Улар хамирни ипдек ёйиш, гўштни иник-тиник қилиш учун соатлаб мехнат қилишарди. Шундайда бир кампир: «Норин — бизнинг тарихимизнинг гувохи», деган эди. Чиндан хам, бу таом ортидаги садокат ва мехнатни хис этмасдан бўлмайди.
6. Чучвара: Кичик, лекин зўр таом
Чучвара — кичик-кичик хамир қапчаларга гўшт солиниб, шўрвада қайнатиладиган сувли таом. Унинг мазасини хар бир томчисида сезмай қўл келмайди. Айниқса, қиш кунлари иссиқ-иссиқ чучваранинг ортига тўқ қилиб олишни ким хоҳламайди?
Болаликда мен чучварани «кичик манты» деб атардим. Онам эса: «Йўқ, бу бошқача. Унинг хар бир кисмида алохида хикоя бор», дейди. Ҳа, росттан хам, чучваранинг хар бир қапчасида ошпазнинг диққат-эътибори ва мехри яшайди.
7. Димлама: Сабзавотлар симфонияси
Димлама — гўшт ва сабзавотларни қозонда қовурма қилиб, сув қўшиб, ёпиб қўйиладиган таом. Унинг мазаси — томирлардаги томирларга теггандек, жонга тўйинчалик беради. Димламанинг афзаллиги шундаки, у хар хил сабзавотлар (картошка, сабзи, карам, помидор) билан тайёрланиши мумкин.
Бир куні хамкам билан дўконга борганда, унинг онаси димлама пиширган эди. Уйнинг хиді билан бирга, бизнинг қоринларимиз хам «гўр» этиб кетди. Кейинчалик, бу таомни ўзим хам қилиб кўрдим — натикада эсимда қолган тамға билан эмас, балки бир неча кунимизга етиб кетди!
8. Шашлык: Оловдаги лаззат
Шашлыксиз миллий таомлар тўлиқ эмас. Гўштнинг хар бир тури (қўзи, мол, товуқ) билан тайёрланадиган шашлыкнинг хар бири алохида тамга эта. Унинг мукаммал тами учун гўштнинг ёғи ва гўштнинг ўзи мувозанатда бўлиши керак.
Тошкент чайхоналарида шашлыкнинг хушбуйи билан бирга, устига селкиндирилган ачикчўчқа ёки пиёз ҳалқалари қўшилади. Бу — таомнинг мазасини яна хам баёнсиз қиладиган жиҳат.
9. Халва: Таомларнинг ширин якуни
Халва — бизнинг асрлик ширинликларимиздан бири. Ун, ёғ, шакар ва турли донилар (кўнғироқ, пахта) билан тайёрланади. Хар бир халванинг тайёрланиши жуда мураккаб ва вақт талаб этади. Лекин, бу ширинликнинг хар бир кисмидаги там — аждодларнинг мехри ва сабр-тоқатини эслатади.
Менинг онамнинг халваси машҳур. У бир марта: «Халва пиширганда, дилдаги хамма нarsa тозa бўлиши керак», деган эди. Чиндан хам, унга кўра, халва факат таом эмас, балки руҳни тозалайдиган маросимдир.
10. Нон: Ҳаётнинг бош қошиғи
Нонсиз Ўзбекистонни тасаввур этиб бўладими? Тандирда пиширилган ноннинг хушбуйи хар бир ўзбекнинг болалик хотирасида бор. Нон — биз учун факат озиқ-эмиш эмас, балки уй-жойнинг меҳри, меҳмондостиликнинг рамзи. Ҳатто нонни ерга ташлаш ҳам катта гунох ҳисобланади.
Бир кўчада нон сотовчи аёлни кўрсам, унинг нонларига қараб, уйдаги онамни эслайман. У хар куни ertalab нон сотиб олиб келар эди. Шу ноннинг ширасими, бизнинг оиламизнинг бирлиги эди.
Хулоса: Таомлар — Миллий руҳнинг кўзгуси
Ўзбекистон таомларининг хар бири бизнинг маданиятимизнинг тирик гувоҳидир. Улар ортидаги рецептлар асрлар давомида ота-боболаримиз томонинан асралиб келинган. Бу таомлар факат қоринни тўлдириш учун эмас, балки бизнинг бирлигимизни, меҳр-муҳаббатимизни, тарихимизни сақлайди.
Шунинг учун хам, бирорта таомни пиширганда, унинг ортидаги хикояни ўйлаб кўринг. Эҳтимол, бу сизнинг она-бобонгизнинг севими ҳам шу таом ортида яширгандир. Ўзбекистоннинг миллий таомлари — бизнинг руҳимизнинг дам томири. Уларни асрайлик, уларни дунёга таннтана билан намоён қилайлик!
Leave a Reply